वसंत ऋतु का वर्णन
चले राम त्यागा बन सोऊ । अतुलित बल नर केहरि दोऊ ॥
बिरही इव प्रभु करत बिषादा । कहत कथा अनेक संबादा ॥१॥
लछिमन देखु बिपिन कइ सोभा । देखत केहि कर मन नहिं छोभा ॥
नारि सहित सब खग मृग बृंदा । मानहुँ मोरि करत हहिं निंदा ॥२॥
हमहि देखि मृग निकर पराहीं । मृगीं कहहिं तुम्ह कहँ भय नाहीं ॥
तुम्ह आनंद करहु मृग जाए । कंचन मृग खोजन ए आए ॥३॥
संग लाइ करिनीं करि लेहीं । मानहुँ मोहि सिखावनु देहीं ॥
सास्त्र सुचिंतित पुनि पुनि देखिअ । भूप सुसेवित बस नहिं लेखिअ ॥४॥
राखिअ नारि जदपि उर माहीं । जुबती सास्त्र नृपति बस नाहीं ॥
देखहु तात बसंत सुहावा । प्रिया हीन मोहि भय उपजावा ॥५॥
(दोहा)
बिरह बिकल बलहीन मोहि जानेसि निपट अकेल ।
सहित बिपिन मधुकर खग मदन कीन्ह बगमेल ॥ ३७(क) ॥
देखि गयउ भ्राता सहित तासु दूत सुनि बात ।
डेरा कीन्हेउ मनहुँ तब कटकु हटकि मनजात ॥ ३७(ख) ॥
વનમાં વસંત ઋતુ
વનને છોડી ચાલ્યા રામ અતુલિત બળ અનુપમ નિષ્કામ;
કરતા વિરહી સમાન વિષાદ, કથતા કથા સરસ સંવાદ.
લક્ષ્મણ, વનની શોભા જો, ક્ષોભ ન પામે જોઇ કો;
નારી સહિત વિહગમૃગવૃંદ ઉપહાસ કરે મારો ગૂઢ.
મૃગમંડળ નિરખી નાસે મૃગલી કહે તદા હાસે,
નિર્ભય તમે ફરો સાનંદ, આ તો પૂર્ણ પુરૂષ ભગવંત.
સુવર્ણમૃગ માટે આવ્યા, તમે સત્યમૃગના જાયા.
હસ્તિ હસ્તિની સાથ ફરે, સર્વ શિખામણ મને ધરે;
શાસ્ત્ર સુચિંતિત જોવું ફરી; ભૂપ-સુસેવિત થકી ડરી
રહેવું; વશ ના થાય કદી, બને કૃપાળુ કઠોર ઘડી.
રાખી હોય હૃદયમાં સ્ત્રી તોપણ શાસ્ત્ર નૃપતિ યુવતી
વશ કોઇને રહે નહીં, લહર ને ઝરણ જાય વહી.
(દોહરો)
સુંદર વસંત આ મને પ્રિયાહીન જાણી
ભયભીત કરે; વિરહથી વ્યાકુળ ને માની,
નિર્બળ એકલ સમજતાં મધુકર વિપિન વિહંગ
સાથે જો હુમલા કરે મુજ પર આજ અનંગ.
કિન્તુ ભ્રાત છે સાથ એ સુણી દૂતની વાત
સેનાને રોકી કરે પડાવ એ મનજાત.