મેં કહ્યું : સુમુખી ! કવિસમ્રાટની કલ્પના મારાથી નથી કરી શકાય તેમ. પરંતુ એની ઝાંખી કરીને મારા જીવનમાં આજે આનંદ છવાઈ ગયો છે. કવિસમ્રાટની સુંદર સામગ્રી તમારા અંગેઅંગમાં આવિર્ભાવ પામી છે; ને તમારા મનહર મુખમંડળમાં એની આભા જામી છે. એ કવિસમ્રાટની કલ્પના કરવાની જરૂર જ ક્યાં છે ? તમારા કાળજામાં જ છે એ કવિ. તમારા કેદીના સ્વાંગમાં હું એને અવલોકી રહ્યો છું. તમારા આત્મામાં એનો આવાસ છે.
મારા શબ્દોથી તમારો સ્નેહ ઉમટી પડ્યો. તમને એનો ઉચિત અધિકારી જડ્યો, ને તમે મારા મસ્તક પર એ ફૂલને મૂકી દીધું; આ જ છે મારી સાધના ને આરાધના. એને તારા વિના કોઈપણ નથી શોભાવી શકે તેમ. આ ફૂલ નથી પણ મારું જીવન છે, કવન છે, સ્તવન છે. તારા મસ્તક પર રહીને એ તને મારું જીવન, કવન ને સ્તવન કરશે : ને લોકો પણ એથી અભિમંડિત તને જોઈને અચરજમાં પડશે, કે કોણે કર્યું આ જીવન, કવન ને સ્તવન ? એ વખતે પણ, મને શું આજ ઉત્તર મળશે ?
મેં જોયું તો તમે અદ્રશ્ય થયાં હતાં, પ્રેમથી પ્રસન્ન થઈને, મારી જીવનસંગિનની સ્વરૂપમાં સાકાર થવાના શબ્દોચ્ચાર કરતાં, તમે અદ્રશ્ય થયાં હતાં. એ સ્વરૂપની ઓળખાણ તમે મને કરાવી દીધી છે, એટલી તમારી કૃપા છે. એના સ્વાગત સારુ, મારી સમસ્ત સ્નેહસામગ્રી તથા કોટિકોટિ કવિતા સાથે, એ પળથી હું પ્રતીક્ષા કરતાં ઊભો રહ્યો છું; તમારા શ્રીચરણે સર્વ સમર્પણ કરવા સારું.
હજી એ સુમન મારી પાસે જ રાખી મૂક્યું છે; મસ્તક પર નહિ, પરંતુ પ્રાણની પાસે, અંતરના અંતરતમમાં !
- શ્રી યોગેશ્વરજી
* * *
आज के आनंदपूर्ण अवसर की खुशी की अभिव्यक्ति मुझसे किसी प्रकार नहीं की जा सकती । प्रभात के प्रथम प्रहर में ही मेरे मंगल मंदिर में आपका शुभागमन हुआ । आपके सुंदर स्वरूप की सौरभ आसपास सर्वत्र छा गयी । आपके करकमल में एक कुसुम था । उसे मेरे हाथ में रखकर आपने कहा – इस कोमल कुसुम की कलामयी कलिका की कल्पना किस कविसम्राट ने की होगी, इसकी कल्पना हो सकती है ? इसमें सुवास की सामग्री किसने भर दी और किसने रंगो की रचना की, कोई कह सकता है ? तेरी कवि के रूप में महिमा सुनकर, उसकी जानकारी के लिये, तेरे मंदिरद्वार पर आ पहुँची हूँ ।
मैंने कहा – सुमुखी ! कविसम्राट की कल्पना मुझसे नहीं हो सकती । किन्तु उसकी झाँकी करके मेरे जीवन में आज आनंद छा गया है । कविसम्राट की सुंदर सामग्री आपके अंग-अंग में आविर्भूत हो चुकी है, और आपका मनोहर मुखमंडल उसकी मधुता से मंडित हो गया है । उस कविसम्राट की कल्पना करने की आवश्यकता कहाँ है ? आपके कलेजे में ही है वह कवि । आपके कैदी के स्वांग में मैं उसका अवलोकन कर रहा हूँ । आपकी अंतरात्मा में उसका आवास है ।
मेरे शब्दों से आपका स्नेह उमड़ पड़ा । आपको उसका उचित अधिकारी मिला । मेरे मस्तक पर उस कुसुम को रखकर आपने कहा – यही है मेरी साधना और आराधना । उसे तुम्हारे सिवा कोई भी सुशोभित नहीं कर सकेगा । यह फूल नहीं, किन्तु मेरा जीवन, कवन और स्तवन है । तुम्हारे मस्तक पर विराजमान होकर वह तुम्हें मेरा जीवन, कवन और स्तवन करेगा; और तुझे उससे अभिमंडित देखकर लोग भी आश्चर्य में पडेंगे और पूछेंगे, किसने किया यह जीवन, कवन और स्तवन ? उस समय भी, मुझे क्या यही उत्तर मिलेगा ?
मैंने देखा तो आप अदृश्य बनी थीं । प्रेम से प्रसन्न होकर, मेरी सहचरी के स्वरूप में साकार बनने के शब्दोच्चार करती अदृश्य बनी थीं । आपके उस स्वरूप की पहचान आपने मुझे करा दी है, इतनी आपकी कृपा है । उसके स्वागत के लिये, मेरी समस्त स्नेहसामग्री तथा कोटि-कोटि कविता के साथ, मैं उस पावन पल से प्रतीक्षा करता खड़ा हूँ – आपके श्रीचरणों में सर्वसमर्पण करने के लिये ।
उस सुमन को मैंने अभी मेरे पास ही रख छोड़ा है – मस्तक पर नहीं, परंतु प्राण के पास, अंतर के अंतरतम में ।